پێناسەی تەجوید  تەجوید مانای چی یە؟ وشەی تەجوید لە زمانەوانیدا واتە ( تحسین ) یانی: جوانکردن، چاک کردن. وەکو دەڵێت: ( ألإتيانِ بالجَيّدْ ) بەمانای کاری باشکردن. لەزاراوەشدا: ئەوەیە کە هەر پیتێک لە پیتەکانی قورئان حەقی خۆی بدەیتێ (وەک دەرچوونی پیتەکە لە شوێنی دەرچوونی خۆی وە پێدانی سیفەتە بنەڕەتییەکانی وەک چپە ( هَمْسْ ) وە بەرزبوونەوە ( إِسْتِعلاءْ ) کە لەسیفەتی پیتەکان ( صفات الحروف ) باسیان دەکەین. هەروەها پێدانی ئەو سیفەتانەی کە تووشی پیتەکان دێت وەک گەورە کردن و تێهەڵکێشان و مینگە، واتە ( سیفاتی لاوەکی و زیادە ئەو سیفەتەی بۆی دروست دەبیت ) . جا بەکورتی دەتوانین بڵێین تەجوید زانستێکە ئەو بنەماو یاسایانە ڕووندەکاتەوە کە پێویستە ڕەچاو بکرێن لەکاتی قورئان خوێندندا، بەو شێوەیەی کە لەپێغەمبەری خوداوە () بیستراوە. مەبەست و سوودی تەجوید  بێگومان مەبەست و سوودی ئەم زانستە بریتی یە لە پاراستنی زوبان لە هەڵە کردنی لەخوێندنەوەی قورئانداو گەیشتن بەو شێوە ڕەوان و ڕەسەنەی کە پێغەمبەری خودا  () گەیاندوویەتی بە هاوەڵەکانی و ئەوانیش گەیاندوویانە بە جیلی دوایی هەتا گەیشتووە بەئێمە.  ئامانجی تەجوید:  گەیشتنە ئەوپەڕی ڕاست دەربڕینی وشەکانی قورئانی پیرۆز وەك چۆن لەپێغەمبەرەوە () بیستراوە و وەرگیراوە، واتە گەیشتنە بەباشترین پلەکانی وردکاریە لە خوێندنەوەی قورئاندا.  گرنگی تەجوید  زانستی تەجوید هۆکارێکە بۆ گەیشتن بەمەبەستێک، ئەو مەبەستەش لەم چەند سوودەی خوارەوەدا خۆی دەبینێتەوە:   پەرستن و بەجێهینانی فەرمانی خوداو، شوێنکەوتنی پێغەمبەرە () لە چۆنیەتی خوێندنی قورئاندا.   دەرکەوتنی ئیعجازی قورئان.   ڕوونبوونەوەی جیاوازی نێوان خوێندنەوەی قورئان و خوێندنەوەی کتێبی ئاسایی.   جوانکردنی خوێندنەوەو ڕازاندنەوەی.   لەسەرخۆیی و هێواشی کە هەل دەڕەخسێنێ بۆ:    ــ تێڕامان و ووردبوونەوە و تێگەیشتن لە قورئانی پیرۆز.    ــ ملکەچبوون بۆ خودای مەزن.    ــ دەربڕین بە شێوەیەکی ڕاست و ڕەوان.   فێری قسەو دەربڕینمان دەکات بە شێوازێکی هێمن و جوان.   فێربوونی شێوازی ( عثماني ) کە قورئانی پێ نوسراوە.  حوکمی خوێندنەوەی قورئان بە تەجوید  پەیڕەوکردنی ئەم زانیاری یە لە خوێندنەوەی قورئانی پیرۆزدا، واتە بەشێوەی کرداری ( عملي ) ، فەرزی عەینەو پێویستە لەسەر هەموو مسوڵمانێک لەکاتی قورئان خوێندندا پەیڕەوی بکات. بەڵام فێربوونی ئەم زانستە بەشێوەی ( نظري ) فەرزی کیفایەیە.  إمام ( إبن ألجزري ) دەفەرموێ:  والأخـذ بالتجويد حتمٌ لازم      من لم يجود القرآن آثـم  لأنـــه بــــــه الإلــــه أنـــزلا     وهكذا منـه إلينـــا وصلا چۆنێتی وەرگرتنی ئەم زانستە   گوێ گرتنی فێرخواز بۆ خوێندنی مامۆستا، ئەمە شێوازی پێشینانە.   گوێ گرتنی مامۆستا بۆ خوێندنی فێرخوازو ڕاستکردنەوەی هەڵەکانی.   ــ تێبینی: واباشترە سوود لەهەردووشێوازەکە وەربگیرێت.  پلەکانی خوێندنەوەی قورئانی پیرۆز پلەکانی خوێندنەوەی قورئانی پیرۆز سێ ( ٣ ) پلەیە بە پێی خێرایەکانیان: ١ـ لەسەرخۆو تەواو ( ألتحقيق ). ٢ـ خێرای مام ناوەندی ( التدویر ). ٣ـ خێراو بەپەلە ( الحدر ).  بە هەرسێکیشیان دەگوترێت ( ألتَّرْتيلْ ).* ئەم ناوە زاراوەیانە زانایانی جوان خوێندنەوەی قورئان بەکاریان هێناوە بۆ وەسف کردنی خێرایی خوێندنەوەی قورئان.  لەسەرخۆو تەواو ( ألتحقيق ): خوێندنەوەی قورئان بەهێواشی و لەسەرخۆیی، لەگەڵ تێڕامان و ووردبوونەوە لەواتەکانی و، بەڕەچاوگرتنی گشت یاساکانی تەجویدو، دەرکردنی هەموو پیتەکان لە مەخرەجی خۆیانەوە.  ـــ نموونەی ئەم شیوازە وەکو خوێندنەوەی ( شیخ محمود خليل ألحصري، شيخ محمد صديق المنشاوي، شيخ عبدالباسط عبدالصمد و شيخ علي عبدالرحمن الحذيفي ).  خێرای مام ناوەندی ( التدویر ): خوێندنەوە بەشێوەیەکی مام ناوەندیانە، واتە نەزۆر لەسەرخۆو خاو وەکو ( التحقیق ) وە نەزۆر پەلە وەکو ( الحدر ) ، واتە: (التدویر ) پلەیەکە لەنێوان تەحقیق و حەدر دا لەگەڵ ڕەچاوگرتنی یاساکانی تەجویدو جێ بەجێ کردنیان.  ـــ نموونەی ئەم شیوازە وەکو خوێندنەوەی ( سعد الغامدي ).  خێراو بەپەلە ( الحدر ): خوێندنەوەی قورئان بەخێرایی، لەگەڵ ڕەچاوگرتنی یاساکانی تەجویدو جێ بەجێ کردنیان.  ـــ نموونەی ئەم شیوازە وەکو خوێندنەوەی ( شیخ عبدالله الجهني، شيخ ألشريم وألسديس ). نمونەی هەر سێ جۆرەکە:    ألتحقيق     الحدر       التدویر   ـــ جا ئەم سێ پلە خوێندنەوەیە هەرسیکیان دروستە خوێندنەوە پێیان، وە دروست نی یە لادان لەم سێ شێوەیە، بەڵکو پێویستە خوێنەری قورئان پەیوەست بێت بەیەکێک لەم سێ حاڵەتەوە، وە لە هەرسێکیان پێویستە خوێنەری قورئان یاساکانی تەجوید رەچاو بکات.   هەر سێ جۆرەکەش لەدێڕێک شیعردا کۆکراونەتەوە: حدر وتدويروتحقيق ترى      جميعها مراتباً لمن قرأ * ألتَّرْتيلْ بریتیە لە جوان دەربڕینی پیتەکان و زانینی وەستان لەکاتی خوێندنەوەی قورئان. وە تەرتیل هەرسێ شیوازەکەی خویندنەوە دەگرێتەوە، هەرچەندە پلەی ( ألتحقيق ) لە هەموویان باشترەو زیاتر مافی پیتەکان دەدات و بۆ لێ ووردبوونەوەو تیگەیشتنی مانای قورئان یارمەتیدەرە بەڵام شیوازی ( الحدر ) یش بۆ خەتمی قورئان و تەراویح ئاسانترەو دروستە هەروەها شێوازی ( التدویر ) یش.

 

تێکهەڵکێشان ( ألإدغـــــام ) بریتیە لەبەیەکگەیاندنی پیتێکی زەنەدار ( حرف ساکن ) بە پیتێکی جوڵاو ( حرف متحرک ) بە شێوەیەک دەبن بە یەک پیتی تووندکراو ( حرف مشدد ) لەڕەگەزی پیتی دووەم کە بەیەک جار شوێنی دەرچوونیان بۆ دەجووڵێنی و بەرزدەبێتەوە. تێکهەڵکێشان ( ألإدغـــــام ) دەکرێ بە دوو بەشی سەرەکی یەوە:   بەشی یەکەم: تێکهەڵکێشانی تەواو ( ألإدغـــــام ألكامل )  بریتیە لە گەیشتنی پیتێکی بزواو ( حرف متحرّك ) بە پیتێکی دیکەی بزواو، بە شێوەیەك کە دەبنە پیتێکی شەددەدار ( حرف مشدّد ).  ئەم جورە تێکهەڵکێشانە لە جۆری تێکهەڵکێشانی پیتە لێکچوەکان ( إدغام ألمتماثلين )ـە و چەند نموونەیەکی کەم لەم جۆرە لەقورئانی پیرۆزدا هەیە بەڕیوایەتی (حفص لە عاصم )ـەوە ( حفص عن عاصم ) . وەك:                   وشەی ( لاَ تَأْمَنَّا ) لە ئەسڵدا (لا تَأمَنُنَا  ) بووە نونی یەکەم کە بۆر ( ضمة )ی هەیە تێکهەڵکێشانی نونێکی دیکە کراوە کە سەر ( فتحة )ی هەیە.                      وشەی ( أَتُحَاجُّونِّي ) لە ئەسڵدا ( أَتُحَاجُّونَنِي  ) بووە.                      وشەی (مَا مَكَّنِّي ) لە ئەسڵدا ( مَا مَكَّنَنِي ) بووە .   بەشی دووەم: تێکهەڵکێشانی ناتەواو ( ألإدغـــــام النّاقص )  بریتیە لە تێکهەڵکێشانی پیتێکی زەنە ( سکون )دار لەگەڵ پیتێکی بزواو ( متحرك )دا بە شێوەیەک کەهەردووکیان پیتێکی شەددەدار ( حرف مشَدّد ) لەڕەگەزی پیتی دووەم دروست بکەن.  تێکهەڵکێشانی ناتەواو سێ جۆری هەیە:  ( أ ) ــ تێکهەڵکێشانی پیتە لێکچووەکان ( إدغام ألمتماثلين )  ئەو تێکهەڵکێشانەیە کە ڕودەدات لەنێوان پیتێکی زەنەدار ( حرف ساکن ) لەگەڵ هەمان پیتدا بەشێوەی بزواو ( حرف متحرك )، جا هەردوو پیتەکە لەیەك وشەدا کۆ ببنەوە یا لە دوو وشەدا. وەك:           بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( رَبِحَتِّجَارَتُهُمْ  ) .           بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( وَقَدَّخَلُواْ ) .           بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( إِذَّهَبَ ) .           بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( يُدْرِكُّمُ ) .         بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( أَقُلَّكُمْ ) .        بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( اذْهَبِّكِتَابِي ) .        بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( جَاءتْكُمَّوْعِظَةٌ ) .        بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( عَنَّفْسٍ ) .        بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( يُكْرِهُّنَّ ) .        بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( عَفَوَّقَالُواْ ) .   تێبینی: ئەگەر واو ( و )ی مەددی ( واو )ی بەدوادا هات، یا ئەگەر ياء ( ي )ی مەددی ( ياء )ی بەدوادا هات دەغم ناکرێن چونکە مەخرەجیان وەک یەک نی یە. وەك:

 

 

تێکهەڵکێشان ( ألإدغـــــام ) /٢ ( ب ) تێکهەڵکێشانی پیتە لەیەک نزیکەکان ( إدغام ألمتقاربين )  ئەم تێکهەڵکێشانە بریتیە لە بەیەك گەیشتنی دوو پیت، پیتی راء ( ر ) ی زەنەدار بە پیتی لام ( ل ) ی بزواو، هەروەها لە بەیەك گەیشتنی پیتی قاف ( ق ) ی زەنەدار بە کاف ( ك ) ی بزواو، ئەم پیتە زەنەدارانە لە مەخرەج و لە سیفەتیشدا لە پیتە بزواوەکاندا نزیکن بۆیە پێی دەگوترێ پیتە لەیەك نزیکەکان ( ألمتقاربين ) . ئەو کاتە پیتی یەکەم دەغم دەکرێ لەگەڵ پیتی دووەم بەشێوەیەك کە دەبنە پیتێکی شەددەدار ( حرف مشدّد ) لەجۆری پیتی دووەم . وەك:               بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( قُرَّبِّي )        بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( بَرَّفَعَهُ )   تێبینی: لەم ئایەتەدا: ﴿ كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴾ ألمطففين/١٤. هەرچەندە پیتی لام ( ل ) پیتی راء ( ر )ی بەدوادادێت بەڵام تێکهەڵکێش ڕوونادات لەبەرئەوەی وەستان ( وقف ) لەسەر وشەی ( بَلْ ) پێویست ( واجب )ـە.         بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: ( أَلَمْ نَخْلُكُّم ) .  ( ج ) تێکهەڵکێشانی پیتە هاوڕەگەزەکان ( إدغام ألمتجانسين )  بریتی یە لە تێکهەڵکێشانی پیتێکی زەنەدار ( ساکن ) لەگەڵ پیتێکی بزواودا ( متحرك )، هەردوو پیت لەیەك ( مەخرەج ) دەردەچن بەڵام لەسیفەتدا جیاوازن، ئەوکاتە پیتی یەکەم تێکهەڵکێش دەکرێ لەگەڵ پیتی دووەم و دەکرێنە یەك پیتی شەددەدار ( حرف مشدّد ) لە جۆری پیتی دووەم، ئەم جۆرە تێکهەڵکێشەش لەگەیشتنی ئەم پیتانە ڕوودەدات جا لەیەك وشەدا بوون یا لە دوو وشە. ئەم جۆرە تێکهەڵکێش کردنە تایبەتە بە سێ ( ٣ ) کۆمەڵ پیتەوە کە لە سێ ( ٣ ) مەخرەجەوە دەردەچن. ئەو سێ کۆمەڵە پیتەش ئەمانەن:  ١ــ ألحروف ألنَّطعية ( پیتە نەطعیەکان ): تێکهەڵکێشانی پیتی تاء ( ت ) لە طاء ( ط )..... طاء ( ط ) لە تاء ( ت ) .... هەروەها تاء ( ت ) لە دال ( د ) .... دال ( د ) لە تاء ( ت ) :                                                                                               تێبینی:ئەم تێکهەڵکێشەی سەرەوە واتە ( تێکهەڵکێشانی پیتی "ط" لە "ت" ) ، تێکهەڵکێشی ناتەواوە ( أدغام ناقص )، بۆ نموونە لە وشەی ( أَحَطْتُ ) ئەگەر پیتی ( ط ) لە ( ت ) تێکهەڵکێش بکەین دەبێ بەم جۆرە بخوێندرێتەوە ( أَحَتُّ ) ئەوەش نابێت، لەهەمان کات ئەگەر هاتوو ئاشکرا ( إظهار ) مان کرد دەبێ پیتی ( ط ) قەلقەلە بکرێت ئەوەش بۆ زمان گرانە، هەروەها لەکاتی تێکهەڵکێشانیان هەردوو سیفەتی ( إستعلاء و إطباق ) لە پیتی ( ط )دا دەمینێ و ناچێتە ناو پیتەکەی دوای ئەو كە ( ت )یە.                                                 تێبینی: ئەم تێکهەڵکێشەی سەرەوە کە پیتی ( ت ) تێکهەڵکێش دەکات لە پیتی ( د ) تەنها لەو دوو جێگەیە روودەدات لە قورئانی پیرۆزدا .                                            ٢ــ پیتەکانی پوك ( ألحروف أللَّثوية ) : تێکهەڵکێشانی پیتی ذال (ذ) لە ظاء ( ظ ) ...... وەتێکهەڵکێش کردنی ثاء ( ث ) لە ذال ( ذ ):                   تێبینی: ئەم تێکهەڵکێشەی سەرەوە کە پیتی ذال ( ذ ) لە ظاء ( ظ ) تێکهەڵکێش دەکات تەنها لەو دوو جێگەیە روودەدات لە قورئانی پیرۆزدا .          ٣ ــ پیتەکانی لێوی ( ألحروف ألشَّفَوية ): تێکهەڵکێشانی پیتی باء ( ب ) لە ميم ( م ) دا، تێکهەڵکێشانەش تەنها لە یەك جێگە روودەدات لە قورئانی پیرۆزدا و لەم سورەتەی خوارەوە:

 

 

یاساکانی نونی زەنەدار و تەنوین (أحكام ألنّون ألساكنة والتّنوين) /٢  ( ٢ ) ــ تێکهەڵکێشان ( ألإدغام )  بریتیە لە تێکهەڵکێشانی نونی زەنەدار یا تەنوین لەگەڵ شەش ( ٦ ) پیتی دیکە کە بەدوایاندا دێن. پیتەکانیش ئەمانەن: ي، ر، م، ل، و، ن  کۆکراونەتەوە لە ووشەی ( يرملون ) . ئەگەر ئەم پیتانە لەدوای نونی زەنەدار یا ( تنوین ) هات ئەوا دەبنە یەك پیتی جووت.  تێکهەڵکێشانیش ( ادغام ) لەیەک ووشەدا ڕوونادات بەڵکو تەنها لە دوو ووشەدا ڕوودەدات.  هۆی تێکهەڵکیش کردنی نونی زەنەدار یاتەنوین لەم پیتانەدا ئەوەیە کە دەریچەی نۆنی زەنەدارو تەنوین یەکن ولە دەریچەی باقی پیتەکانەوە نزیکن بۆیە ادغام دەکرێن.  تێکهەڵکێشانی نونی زەنەدار و تەنوین بەگوێرەی مینگەداری و بێ مینگە دەکرێ بە دوو بەش:  أ ــ تێکهەڵکێشانی بە مینگە ( إدغام بغنَّة ): ئەوە کاتێک ڕوودەدات کە لەدوای نونی زەنەدارو تەنوینەوە چوار پیت لەپیتەکانی ( يرملون ) هاتبێت کە بریتین لە پیتەکانی ( ي، ن، م، و ) کە لە ووشەی ( ينمو )دا کۆدەبنەوە. ب ــ تێکهەڵکێشانی بێ مینگە ( إدغام بلا غنَّة ): ئەم جۆرە تێکهەڵکێشانە کاتێک ڕوودەدات کە لەدوای نونی زەنەدارو تەنوینەوە دوو پیتی دیکەی ( يرملون ) هاتبێت کە بریتین لە پیتەکانی ( ل ) و ( ر ).  نموونەی تێکهەڵکیشانی مینگەدار    نونی زەنەدار تەنوین                                                                                                         نموونەی تێکهەڵکیشانی بێ مینگە    نونی زەنەدار تەنوین                       تێکهەڵکێشانی نونی زەنەدار و تەنوین بەگوێرەی تەواوی ( کامل ) و ناتەواوی ( ناقص ) دەکرێ بە ( ٣ ) سێ بەش: ـــ یەکەم: تێکهەڵکێشی تەواوی بە مینگە ( ألإدغام ألكامل بغنّة )، ئەمەش لەگەڵ دوو پیت لە پیتەکانی ( ينمو ) دەبێت کە ئەمانەن: ( ن ) و ( م ) ، لەم جۆرە تێکهەڵکێشانەدا نونی زەنەدار و تنوین بەتەواوی تێکهەڵکێشی پیتی ( ن ) و ( م ) دەکرێت لەو حاڵەتە نونی زەنەدارو تەنوین بەتەواوی چووەتە ناو پیتی دووەم، وە ئەو مینگەیەی کەماوەتەوە سیفەتە بۆ پیتی دووەم ( تێهەڵکێشکراو ). ـــ دووەم: تێکهەڵکێشی ناتەواوی بەمینگە ( إدغام ناقص بغنّة )، ئەمەش لەگەڵ دوو پیتەکەی دیکەی ( ينمو ) دەبێت، کە ئەمانەن: ( و ) و ( ي )، لەم جۆرە تێکهەڵکێشانەدا نونی زەنەدار و تنوین بەتەواوی چووەتە ناو پیتی دووەم، بەڵام سیفەتی مینگەکە دەمێنێتەوە تێیدا واتە لە نونی زەنەدارو تەنویندا، هەر لەبەر ئەو هۆیە پێی دەگوترێ ( ناتەواو ) چونکە مینگەکە ماوەتەوە. ـــ سێیەم: تێکهەڵکێشی تەواوی بێ مینگە ( ألإدغام ألكامل بلا غنّة )، ئەمەش لەگەڵ دوو پیت لە پیتەکانی ( يرملون ) دەبێت کە ئەمانەن: ( ل ) و ( ر )، لەم جۆرە تێکهەڵکێشانەدا نونی زەنەدار و تنوین بەتەواوی تێکهەڵکێشی پیتی ( ل ) و ( ر ) دەکرێت لەو حاڵەتە نونی زەنەدارو تەنوین بەتەواوی چووەتە ناو پیتی دووەم، وەلێرەدا مینگە دروست نابێت چونکە پیتەکە بەخۆی و سیفەتی مینگەکەیەوە هیچی لێنەماوەتەوە.     لەگەڵ نون لەگەڵ تەنوین جۆر                     تێکهەڵکێشی تەواوی بە مینگە                     تێکهەڵکێشی تەواوی بە مینگە                     تێکهەڵکێشی ناتەواوی بە مینگە                     تێکهەڵکێشی ناتەواوی بە مینگە                   تێکهەڵکێشی تەواوی بەبێ مینگە                    تێکهەڵکێشی تەواوی بەبێ مینگە  چەند تێبینی یەك دەربارەی تێکهەڵکێشان ( ألإدغام ):   یەکەم: تێکهەڵکێشان دەبێ لەدوو ووشەدابێت و نابێت لەیەك ووشەدابێت. ئەگەر لەیەك ووشەدابێت کە تەنها لەچوار ووشەدا لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە، ئەوکاتە دەبێ ئاشکرا ( إظهار ) بکرێت و پێی دەگوترێ ئاشکراکردنی ڕەها ( إظهارمطلق ) چونکە پابەند نییە بە گەروو یا بەلێو..هتد، ئەمەش تەنها لەگەڵ پیتی ( ي ) و ( و ) ڕوودەدات، ئەم چوار ووشەیە ئەمانەن:    ووشەکە لە قورئاندا ووشەکە لە قورئاندا          دووەم: لەم دوو ئایەتە پیرۆزەی خوارەوەدا تێکهەڵکێشان ( إدغام ) ڕوونادات هەرچەندە پیتی ( و ) بەدوای نونی زەنەداردا دێت، بەڵکو ئەو ( نون ) ـە ئاشکرا (إظهار ) دەکرێت:                    ــ ئەگەر سەرنجی ئەم ئایەتانەی سەرەوە بدەین بۆ نموونە لە سورەتی ( یس ) دوای نونی زەنەدار پیتی ( و ) دێت و خوێندنەوەی بەم شێوەیە دەبێت () چونکە ( ن ) ئاشکرا ( إظهار ) دەکرێت وە نابێ بڵێین (). هەروەها لە سورەتی دووەمدا بەهەمان شێوە ( نون ) ئاشکرا ( إظهار ) دەکرێت و بەم شێوەیە دەیڵێین () نەك بەم شێوەیە ().    سێیەم: دەربارەی ( طسم ) لەسەرەتای سورەتی ( ألشُّعَراء ) وسورەتی ( ألْقَصَص ) ، تێکهەڵکێشانی نونی زەنەدار لەپیتی ( م ) دا پێویست ( واجب ) ـە:              چوارەم: لەم ئایەتەی خوارەوەشدا تێکهەڵکێش ( إدغام ) ڕوونادات چونکە وەستان ( سَكتة ) بەبێ هەناسەوەرگرتن لەسەر ووشەی ( مَنْ ) پێویست ( واجب ) ـە:              پێنجەم: لەحاڵەتی وەستان ( وقف ) لەسەر نونی زەنەدار پێویست ( واجب ) ـە ئاشکرا بکرێت.  نیشانەی تێکهەڵکێشان لە ڕێککاری پەڕاوی قورئان: ـــ نیشانەی تێکهەڵکێشانی تەواو ( کامل ) بۆ نونی زەنەدار ئەوەیە کە زەنەکەی لێبکرێتەوە و نەمێنێ و پیتی دوای خۆی توندبکرێت ( شەدەدار بکرێت ) ئەوەش لەگەڵ پیتەکانی ( ن، م، ل، ر ) دەبێت، وەکو:                 ـــ نیشانەی تێکهەڵکێشانی تەواو ( کامل ) بۆ تەنوین لەگەڵ پیتەکانی ( ن، م، ل، ر ) ئەوەیە کە دوو جوڵەکە ( لەسەر یان لەبەر یان لەژێر  ) بەدوای یەکتردابێت، لەگەڵ توندکردنی پیتی دووم؛ وەکو:               ـــ نیشانەی تێکهەڵکێشانی ناتەواوی نونی زەنەدار لەگەڵ پیتەکانی ( و، ی ) ئەوەیە کە زەنەکەی لێ لاببرێ وە پیتی دوای خۆی توند نەکریت، وەکو:       ـــ نیشانەی تێکهەڵکێشانی ناتەواوی تەنوین لەگەڵ پیتەکانی ( و، ی ) ئەوەیە کە کە دوو جوڵەکە ( لەسەر یان لەبەر یان لەژێر  ) بەدوای یەکتردابێت، لەگەڵ توندنەکردنی پیتی دوای خۆی؛ وەکو:

 

یاساکانی نونی زەنەدار و تەنوین (أحكام ألنّون ألساكنة والتّنوين)  پێناسەی نونی ساکینە و تەنوین  ١ــ نونی ساکن (): نونێکی زەنەدارە واتە هیچ حەرەکەتێکی لەسەر نیە وەك ژێر ( ألكسرة ) و سەر ( ألفتحة ) و بۆر ( ألضمة ) ، ئەو نونە لەهەریەك لە ناو ( إسم) و کردار ( فعل ) و پیت ( حرف ) دا بەدی دەکرێت و، لە ناوەندی وشەدا دێت هەروەها لە کەناری .  نونی زەنەدار ( واتە نونی ساکن ) ئەسلی یە لەوشەکەدا و لەکاتی بەردەوام بوون ( وصل ) و ڕاوەستان ( وقف ) هەر نون دەخوێندرێتەوە و هیچ گۆڕانکاریەکی بەسەردا نایەت وەکو پیتی نون لەوشەی ( مِنْ ) یان ( مَنْ ) .  نموونەی نونی زەنەدار لە ( ناو و لە کردار و لە پیت ) :           ناو                     کردار                                            پیت                            ٢ــ تنوین (): ئەویشیان هەر نونێکی ساکینەیە بۆ جەخت کردنەوە سەر ئەو ناوە هێنراوە و لکێنراوە بەکۆتایی ناو ( إسم ) ـەوە، بەڵام بە ( لفظ ) دەخوێندرێتەوە بەنوسین رەسمێکی تایبەتی خۆی هەیە واتە وەکو نون نانوسرێت و تەنها لەبەیەک گەیشتنی دوو وشەدا دەخوێندرێتەوە. تەنوین جاری وا هەیە وەکو دوو بۆر( ضمة ) لە تەنیشت یەك دەنوسرێن لەسەر پیتەکە وەکو ( كتابٌ ) بەڵام بەم شێوەیە دەخوێندرێتەوە: كتابُن . جاری وا هەیە نیشانەی دوو سەر ( فتحة ) بەڵام مائلی خوار دەنوسرێن لەسەر پیتەکە لەکاتی نەسب ( نصب ) دا وەکو ( كتاباً ) بەڵام بەو شیوەیە دەخوێندرێتەوە: كتابَن. جاری واش هەیە دوو فەتحەکە دەهێندرێتە خوارەوە و وەکو شێوەی دوو کەسرە دەنوسرێ وەکو ( كتابٍ ) بەڵام بەو شێوەیە دەخوێندرێتەوە: كتابِن .  تێبینی: ئەم تەنوینە لەکاتی گەیاندن ( وَصْلْ ) بەم شێوەیەیە بەڵام لەکاتی وەستان لەسەری ( وقف ) ، تنوینەکە نامێنێ بەم جۆرە: ( كتابْ ) ( كتاباْ ) ( كتابْ ) . ئەمەش نموونەیەکی دیکە: لە حالەتی گەیاندن ( الوصل ) بەم شێوەیە دەخوێندرێتەوە ( رسولُن ـ رسـولَن ـ رسـولِن ) .  بەڵام لە حاڵەتی وەستان ( الوقف ) بەم شێوەیە دەخوێندرێتەوە ( رسـولْ ـ رسـولا ـ رسـولْ ) .  نموونەی ( تنوین ) ی دوو بۆر( ضمة ) و دوو سەر ( فتحة ) دوو ژێر ( كسرة ) :               جیاوازی نێوان نونی زەنەدار و تەنوین    نونی زەنەدار نونێکی ئەسلی یە لەوشەکەدا بە ئاخاوتن ( لفظ ) دەگوترێ و بە ڕێنوس ( إملاء ) لەکاتی گەیاندن ( وَصْلْْ ) و وەستان ( وَقْفْْ ) هەمووی دەنوسرێ و دەچەسپێندرێ و لانابرێ بۆ نموونە نونی زەنەدار لە ناوەندی وشەی ( أنْعَمَ ) نونێکی ئەسلی یە ناتوانی لای ببەیت و بیکەیت بە ( أعَمَ ) چونکە ماناکەی دەگۆڕێ، بەڵام (تەنوین) نونێکی زەنەدارە و زیادە خراوەتە سەر پیتەکە، هەروەها ئەویش بە ئاخاوتن ( لفظ ) دەگوترێ بەڵام بە ڕێنوس ( إملاء ) نانوسرێ و لەکاتی وەستاندا ناگوترێ .   نونی زەنەدار لە ناو ( إسم ) لە کردار ( فعل ) لە پیت ( حرف ) دا هەیە بەڵام تەنوین تەنها لە ناو ( إسم ) دا هەیە و ناتوانین بیلکێنین بەکردارەوە یان بە پیتەوە .   نونی زەنەدار لەناوەندی وشەدا دێت هەروەها لەکەناری بەڵام تەنوین هەمیشە دەکەوێتە کۆتایی ناو ( إسم ) ـەوە .  بە کورتی: نونی زەنەدار و تەنوین هەردووکیان نونی زەنەدار ( ساکن ) ـن، بەڵام نونی زەنەدار ( نْ ) بنەڕەتی ( أصلي ) یە لەوشەدا و لانابرێ و دەخرێتە سەر ناو (اسم ) کردار ( فعل ) و پیت ( حرف ) . تەنوین () تەنها دەخرێتە سەر ناو بە نوسین ( نون ) ـەکە نانوسرێ بەڵام بە ( لفظ ) دەگوترێ. وەهەردووکیان یەک دەنگیان هەیە لەکاتی دەربڕیندا، بۆ نموونە   مینگە ( ألغُنّة )  شتێکیش هەیە هەمیشە هاوڕێی ئەو دوانەیە ( واتە هاوڕیی نونی زەنەدارو تەنوین ) ئەویش دەنگێکە پێی دەگوترێ مینگە ( غنّة )  لە پێشەوە لە شوێنی دەرچوونی پیتەکان ( مخارج الحروف ) باسمان کرد مینگە ئەو دەنگەیە کە لەبۆشایی دوای لووت دەردەچێ ئەویش هەوایەك لە سیەکانەوە دێتەوە بۆناو مەڵاشوو لەسەرەوەی لووت لەوێوە تێدەپەڕێ و لەحاڵەتی ( نون و میم ) دا ئەو مینگە ( غنّة ) یە دروست دەبێ بەتایبەتی لەو کاتانەدا کە دەبن بەجوووت واتە (شەددەیان لەسەرە ) یا لەو کاتانەی کە تێکهەڵکێش دەکرێن ( ادغام ) یا لەو کاتەی کە شاراوەیە ( إخفاء ) یا لەو کاتەی نونی زەنەدارە یان حەرەکەتی هەیە ئەمەش بەئەندازەی دوو حەرەکەت دەگوترێ یان درێژ دەکرێتەوە ( إن شاء الله لەبەشی مەددەکاندا باس دەکرێت ) .  مینگە چوار پلەی هەیە:  تەواوترینیان شەددەی لەسەر بێت وەکو نونی شەددەدار لە وشەی ( ألنّاس ) یان میمی شەددەدار لە وشەی( ثُمَّ ) :             یان تێهەڵکێش کراوە وەکو: ( مِن نِّعْمَةٍ ) یان دەڵێین ( جَزَاء وِفَاقًا ) ئەو کاتە مینگە تەواوترینیانە:               دوای ئەوە نەوعەکی دیکە هەیە پێی دەڵێن ( کامل ) ئەوەش هەر لە ( نون ) و لە ( میم ) دایە بەڵام لە حاڵەتی شاردنەوە ( ألإخفاء ) واتە کە پیتەکانی شاردنەوە بەدوای ( نونی زەنەدار و تنوین ) دا دێت یان کە پیتی باء ( ب ) بەدوای میم ( م ) دادێت. وەكو دەڵێین: ( مَن ذَا الَّذِي ) لە میمیش دەڵێین: ( تَرْمِيهِم بِحِجَارَةٍ ) :               کەمتر لەوانەی سەرەوە واتە مینگەیەکی کەم ( ناقص، لە ئاشکرا کردندا ( ألإظهار ) وەکو ( مِنْ خَيْرٍ ) لەحاڵەتی میمیش ( وَهُمْ فِيهَا ) :             کەمترینیشیان ئەوەیە هەر لە نون و میم دایە کە جوڵاو بن ( سەریان هەبێ یان ژێریان هەبێ یان بۆریان هەبێ ) وەکو ( أُذِنَ ) لەحاڵەتی میمیش ( يَوْمَ ) :              ئەو حاڵەتانەی کەلەبەیەک گەیشتنی نونی زەنەدار و تەنوین دروست دەبن لەگەڵ پیتەکانی دیکەدا:  نونی زەنەدار و (تنوین) لەگەڵ پیتەکانی زمانی عەرەبی دا کە بەیەك دەگەن چوار حاڵەتی هەیە:    ( ١ ) ــ ئاشکراکردن ( ألإظهار )   ( ٢ ) ــ تێکهەڵکێشان ( ألإدغام )   ( ٣ ) ــ هەڵگەڕاندنەوە ( ألقلب )   ( ٤ ) ــ شاردنەوە ( ألإخفاء )   ( ١ ) ــ ئاشکراکردن ( ألإظهار ) :  واتە ئاشکراکردن و دەرخستنی نونی زەنەدار ( ساکن ) یا ( تنوین ) بەبێ وەستان لەسەری و بە مینگە ( ألغنّة ) ی ناتەواو ( ناقص ) ، لەکاتێکدا کە نونی زەنەدار یا (تنوین ) شەش ( ٦ ) پیت لەپیتەکانی زمانی عەرەبی بەدوایاندا دێت کە پێیان دەگوترێ پیتەکانی ئاشکراکردن ( حروف ألإظهار ) ، ئەو شەش پیتەش بریتین لە پیتەکانی گەروو ( ألأحرف ألحلقية ) : ( ء، هـ، ع، ح، غ، خ ) ( الهمزة والهاء، والعين والحاء، والغين والخاء ) کەلەسەرەتای ئەم وشانەدا کۆکراونەتەوە:  (أخي هــاكَ عــلماً حــازَهُ غــيرَ خــاسرٍ) واتە: براکەم ها ئەوە زانستە هەرکەس پێی بێت زەرەرمەند نابێت. ئەو ئاشکرا کردنە ( ألإظهار ) پێی دەگوترێ ( ألإظهار ألحلقي ) لەبەر ئەوەی پیتەکان لە گەرووەوە دەردەچن.  نموونەی ئاشکراکردن ( ألإظهار ) :

یاساکانی نونی زەنەدار و تەنوین ( أحكام ألنّون ألساكنة والتّنوين ) /٣  ( ٣ ) ــ هەڵگێرانەوە ( ألقَلبْ ) یان ( ألإقْلابْ )  لەزمانەوانیدا: گۆڕینی شتێک بۆ شتێکی دی ( تحويل ألشئ عن وجهه ). لەزاراوەشدا بریتی یە لەگۆڕینی ( نونی زەنەدار ) یا ( تەنوین ) بە میمێکی ( م ) شاراوە بە مینگەوە ( ألغنّة )، لەکاتی گەیشتنی بە پیتی ( ب ) ... بە مانایەکی دی: هەرکاتێک لەدوای نونی زەنەدار یا تەنوین پیتی باء ( ب ) هات جا لەیەك وشەدابوون یا لەدوو وشە، نوونە زەنەدارەکە ( ساکن ) یا تەنوینەکە هەڵدەگەڕێتەوەو دەگۆڕێ بە میمێکی شاراوەی بە مینگەی تەواو. بۆ نمونە:          ئەگەر سەرنجی ئەو نمونەی سەرەوە بدەین دەبینین لەدوای نونی زەنەدار پیتی ( ب ) هاتووە کە کەوتوەتە سەرەتای وشەی ( بَعْدِ )، بۆیە ( نون )ە کەمان هەڵگێڕایەوە و کردمان بە( میم ) و شاردمانەوە ( إخفاء ) لەکاتی گەیشتنی بە پیتی ( ب ) بەم شێوەیە:  وەنابێ ئاشکرا ( إظهار )ی بکەین و بڵێین: مِنْ بَعْدِ.  چەند تێبینی یەک:   یەکەم: هەڵگێرانەوە ( ألقَلْبْ ) لەیەك وشەو لە دوو وشەدا ڕوو دەدات لەگەڵ نونی زەنەداردا و بەڵام لەگەڵ تەنوین دا تەنها لەدوو وشەدا دەبێت.   دووەم: لەکاتی هەڵگێرانەوە ( ألقَلْبْ ) دوولێوەکان بەنەرمی بەیەکەوە دەنووسێن.   سێیەم: کاتێ سەرنجی قورئانی تەجویدکراو ( مصحف ألتجويد ) بدەین سەبارەت بە هەڵگێرانەوە دەبینین:  ١ ـ نونی زەنەدار لە جیاتی زەنە ( سکون ) کە میمێکی گچکەی کۆتایی لەسەر نوسراوە. ٢ - تەنوینی ( مضموم و مكسور و مفتوح ) هەرکامیان إقلاب کران، بۆر ( ضمة ) یەک یا سەر ( فتحة ) یەک یا ژێر ( کسرة ) یەکی لادەچی و لەجێگەی ئەو میمێکی گچکەی کۆتایی دەنوسرێت. ٣ - ئەو سورەتانەی کە بەتەنوین کۆتایی یان هاتووە ئەوانیش میمێکی ( إقلاب )یان بۆ کراوە بۆ کاتێ گەر خوێنەر بیەوێ سورەتەکە ببەستێ بە سورەتی دوایەوە و دەست بە خوێندنی ( بسم الله الرحمن الرحيم ) بکات. بۆ نموونە:    نمونەی هەڵگێرانەوەی نونی زەنەدار:                  نمونەی هەڵگێرانەوەی تەنوین:         ــــ نمونەی زیاتر:   ( ٤ ) ــ شاردنەوە ( ألإخفاء )   لەزمانەوانیدا: داپۆشین.  لەزاراوەدا: بریتیە لە دەربڕینی نونی زەنەدار یان تەنوین بە شێوازو سیفەتێك لەنێوان ئاشکرا کردن ( ألإظهار ) و تێهەڵکیش کردن ( ألإدغام ) بەشێوەیەک کە نە ئاشکراکردنی تەواو بێت و نە تێهەڵکێش کردنی تەواو بێت، بەبێ ئەوەی شەدەدار بکرێت و لەگەڵ هێشتنەوەی مینگە ( ألغنّة )ی پیتی یەکەم و شەدە لابردن لەسەر پیتی دوایی. وە شاردنەوە ( ألإخفاء ) لە یەک ووشەو لە دوو ووشەدا ڕوو دەدات.  ئەم شاردنەوەیە ( ألإخفاء ) کاتێ ڕوودەدات کە لەدوای نونی زەنەدار و تەنوینەوە ( ١٥ ) پانزدە پیت لە پیتەکانی زمانی عەرەبی دێت کە ئەمانەن: ( ت، ث، ج، د، ذ، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ف، ق، ك )، لەسەرەتای ووشەکانی ئەم دێڕە شیعرەدا کۆکراونەتەوە:                                      صف  ذا  ثنا  كم  جاد شخص  قد  سما         دم  طيبا  زد  في  تقى  ضع ظالماً   واتە: وەسفی کەسێک بکە کە خاوەن ڕێزبێت، چەندین کەس باش بوون و بەرزەوە بوون، دە تۆش تەقواو لەخوا ترسان زیاد بکەو واز لە ستەمکاران بهێنە.  چۆنێتی گۆ ( نطق ) کردنی شاردنەوە ( ألإخفاء )  لەکاتی دەربڕیندا دەبێت سەرەتای زوبان کەمێک لە پووکی ددانەکانی سەرەوە دووربخرێتەوە و کەمێک لە دەریچەی ( مخرج )ی نون دووربکەوێتەوە. هەروەها دەبێ نیوەی ( نون )ـەکە لەدەمدا درکەوێت و نیوەکەی دی بدرێت بە لووت تا مینگە ( غنّة ) دروست ببێت، بەڵام بەبێ ئەوەی لەهیچ کاتێکدا شەدەدار بکرێت.  ـــ نیشانەی شاردنەوەی ( نونی زەنەدار ) لە ڕێککاری پەڕاوی قورئاندا بریتیە لە لابردنی زەنە ( سکون ) لە نونی زەنەدارەکە لەگەڵ ئەوەی پیتی دوای خۆی توند ( تشدید ) ناکرێ، وەکو:   ــــ نیشانەی شاردنەوەی ( تەنوین ) لە ڕێککاری پەڕاوی قورئاندا بریتیە لە بەدوای هاتنی دوو جوڵەکە لەگەڵ توند ( تشدید ) نەکردنی پیتی دوای خۆی، وەکو:    تێبینی: لەکاتی روودانی شاردنەوە ( ألإخفاء ) دا:   یەکەم: گوتنی مینگەیەکی تەواو لە لووتەوە.   دووەم: گوتنی دەنگۆکەیەکی کەم لەدەمەوە بەهۆی دانەخرانی دەریچە ( مخرج )ی نوون ( بەشە زمانی یەکەی ) بەتەواوی. بە پێچەوانەی هەردوو پیتی (قاف و کاف ) کە شوێنی دەرچوونیان ( بەشە زمانی یەکەی ) بەتەواوی دادەخرێ.   پێویستە دەم لەسەر شوێنی دەرچوونی پیتی دوای خۆی ئامادەبکریت.    دەنگی ( نون ) و ( تەنوین ) قەڵەودەبێت ئەگەر لە دوایەوە پیتی قەڵەو هات، وەکو:              دەنگی ( نون ) و ( تەنوین ) ناسک دەبێت ئەگەر لە دوایەوە پیتی ناسک هات، وەکو:

نمونەی شاردنەوە ( ألإخفاء ):  پیتی شاردنەوە لەگەڵ نونی زەنەدار  لەیەک ووشەدا لەگەڵ نونی زەنەدار  لەدوو ووشەدا لەگەڵ تەنوین     تێبینی:   یەکەم:ئەگەر پیتی شاردنەوە ( ألإخفاء ) لە پیتە قەڵەو ( مفخم )ـە کان بوو، پێویستە شاردنەوەکەش قەڵەو بکرێت وە بەپێچەوانەوە ئەگەر پیتەکە لاواز ( مرقق)بوو، پێویستە شاردنەوەکەش لاواز بکرێت. بۆ نمونە:  پیت جۆر نموونە قەڵەو (مفخم) قەڵەو (مفخم) لاواز (مرقق) لاواز (مرقق)  دووەم: نونی زەنەدار لەگەڵ پیتەکانی شاردنەوە ( ألإخفاء )دا لەیەک ووشەو لەدوو ‌ووشەدا دەبێت، بەڵام لەگەڵ ( تنوین )دا تەنها لە دوو ووشەدا دەبێت.   سێیەم: لە ( مصحف )دا بۆ نونی زەنەدار هیچ ( حرکة )یەک دانەنراوە بەمانای: عەلامەتی زەنە ( سکون )ی لەسەر نی یە و پیتی دوای ئەو شەدەدار نی یە ، بۆ (تەنوین )یش هەروەکو لە تێهەڵکێش کردن ( ألإدغام )دا هەردوو ( حرکة )کە یەک لەدووی یەک هاتوون.    چوارەم: حاڵەتی شاردنەوە ( ألإخفاء ) سێ ( ٣ ) پلەی هەیە بەگوێرەی نزیکی و دووری مەخرەجی پیتەکان لە نونی زەنەدار و تەنوینەوە، بۆیە هەرچەند نونی زەنەدار و تەنوین لە پیتەکانی شاردنەوە نزیک بوو ئەوکاتە شاردنەوەکە بەزۆری دەکرێ. ئەم سێ بەشە ئەمانەن: ــ پلەی یەکەم: شاردنەوەی زۆر لەگەڵ پیتەکانی: ( ط، د، ت ) لەبەر نزیکی دەریچە( مخرج )ی ئەو پیتانە لە دەریچەی نون. بۆ نموونە:   ــ پلەی دووەم: شاردنەوەی مامناوەندی لەگەڵ ( ١٠ ) دە پیت کە ئەمانەن: ( ص، ذ، ث، ج، ش، س، ز، ف، ض، ظ ). ــ پلەی سێیەم: شاردنەوەی کەم لەگەڵ پیتەکانی: ( ق، ك )، ئەم شاردنەوەیەش لە ئاشکراکردن ( ألإظهار )ـەوە نزیکە لەبەر دووری دەریچە( مخرج )ی ئەو پیتانە لە دەریچەی نون. بۆ نموونە:   جیاوازی لە نێوان تێهەڵکێش کردن ( ألإدغام ) و شاردنەوە ( ألإخفاء ): لە تێهەڵکێش کردنی مینگەدار بۆ نموونە نونی زەنەدار یان تەنوین لادەبرێن ئەوەتا ڕستەی ( فَمنْ يَعمل ) دەبێتە ( فَمَيَّعمَل )، نونەکە لابرا و لە گوتندا نەما، بەڵام لە شاردنەوەدا نونی زەنەدار یان تەنوین لانابرێن بەڵکو شێوە ڕوونەکانیان دەشارێنەوە واتە بارێکە لەنێوان دەرخستن و شاردنەوەدا وەكو لە وشەی ( مُنذِر  ).   ئەو هەڵانەی کە ڕوودەدەن لە کاتی دەربڕینی نونی زەنەدارو تەنوین ١ ــ ئاشکراکردن و بەدیارخستنیان ( إضهار ) لەگەڵ پیتەکانی تێکهەڵکیشان، هەڵگێڕانەوەو شاردنەوە. ٢ ــ تێکهەڵکیش کردنیان لە واو و ياء بێ مینگە. ٣ ــ جێ هێشتنی بۆشایی لەنێوان لێوەکان لە کاتی هەڵگێڕانەوەیان ( قلب ) بۆ میمی شاراوە ــ ئەم بابەتە تازە داهاتووە *ــ، وەکو:       ٤ ــ مانەوەی دەم لەسەر یەک شێوە لەگەڵ هەموو پیتەکانی شاردنەوەدا، وەکو:            ٥ ــ درێژکردنەوەی ئەندازەی مینگە زیاتر لە پێویست، وەکو:                  ٦ ــ شاردنەوەیان لەگەڵ پیتەکانی غین و خاء، وەکو:

ئه‌و ئایه‌ته‌ی ده‌ته‌وێ هه‌ڵی بژێره‌